Liệu thị trường tài chính có thực sự hiệu quả và sự phát triển của Tài Chính Hành Vi

Giả thuyết thị trường hiệu quả (EMH) cho rằng giá cổ phiếu trên thị trường tài chính, đặc biệt trong các thị trường có tính thanh khoản cao, luôn phản ánh đầy đủ mọi thông tin công khai và một số thông tin không công khai, khiến giá trị hiện tại của cổ phiếu là công bằng và các biến động giá trong tương lai là ngẫu nhiên. Tuy nhiên, tài chính hành vi, một lĩnh vực kết hợp tâm lý học và kinh tế học, đã đặt ra nhiều thách thức đối với quan điểm này, cho thấy rằng thị trường không hoàn toàn hiệu quả do ảnh hưởng của cảm xúc và thiên kiến nhận thức của nhà đầu tư.

Thị trường tài chính dưới lăng kính EMH

Theo EMH, các nhà đầu tư hành xử lý trí, định giá cổ phiếu dựa trên tất cả thông tin hiện có, từ yếu tố nội tại của công ty đến các yếu tố kinh tế bên ngoài. Điều này ngụ ý rằng không ai có thể liên tục đánh bại thị trường, vì mọi cơ hội sinh lời đã được phản ánh ngay lập tức trong giá cổ phiếu. Tuy nhiên, các sự kiện lịch sử như bong bóng Internet vào cuối những năm 1990 hay khủng hoảng tài chính 2007-2008 đã cho thấy những bất thường mà EMH khó giải thích. Những biến động giá mạnh mẽ, như sự sụp đổ của cổ phiếu Nortel Networks từ hơn 100 đô la xuống dưới 2 đô la, đặt câu hỏi liệu thị trường có thực sự phản ánh thông tin một cách hiệu quả.

Tài chính hành vi (Behavioral Finance): Thách thức EMH

Tài chính hành vi chỉ ra rằng nhà đầu tư không phải lúc nào cũng lý trí. Các thiên kiến tâm lý và cảm xúc, chẳng hạn như sợ thua lỗ, hành vi bầy đàn, và tự tin thái quá, thường dẫn đến các quyết định đầu tư phi lý. Ví dụ:

• Sợ thua lỗ: Nhà đầu tư có xu hướng giữ các khoản đầu tư thua lỗ với hy vọng hồi phục, thay vì chấp nhận lỗ, như trong trường hợp cổ đông Nortel Networks. Điều này dẫn đến việc giá cổ phiếu không phản ánh đúng giá trị thực.
• Hành vi bầy đàn: Nhà đầu tư thường chạy theo đám đông, mua vào trong thị trường tăng giá và bán ra trong thị trường giảm giá, tạo ra các biến động giá không dựa trên thông tin cơ bản, như các đợt tăng giá hoặc bán tháo mạnh.
• Tự tin thái quá: Nhiều nhà đầu tư đánh giá quá cao kiến thức hoặc kỹ năng của mình, dẫn đến việc bỏ qua các yếu tố cơ bản của khoản đầu tư, làm sai lệch giá thị trường.

Những hành vi này dẫn đến các bất thường thị trường, như bong bóng tài sản hay suy thoái sâu, mà EMH không thể giải thích đầy đủ. Chẳng hạn, Robert Shiller trong cuốn Irrational Exuberance đã chỉ ra bong bóng thị trường vào cuối những năm 1990, nhưng ngay cả ông cũng không thể dự đoán chính xác thời điểm bong bóng vỡ.

Hạn chế của EMH trong thực tiễn

Mặc dù EMH cung cấp một khung lý thuyết hấp dẫn, nhưng thực tế cho thấy thị trường không luôn hiệu quả. Các nghiên cứu tài chính hành vi đã chứng minh rằng hành vi phi lý là phổ biến, không phải ngoại lệ. Các thí nghiệm đơn giản, như lựa chọn giữa nhận chắc chắn 50 đô la hoặc tung đồng xu để có cơ hội thắng 100 đô la, cho thấy con người thường ưu tiên tránh thua lỗ hơn là tối đa hóa lợi nhuận. Điều này giải thích tại sao nhà đầu tư có thể giữ cổ phiếu thua lỗ quá lâu hoặc bán cổ phiếu thắng quá sớm, tạo ra sự chênh lệch giữa giá thị trường và giá trị cơ bản.

Hơn nữa, tài chính hành vi chỉ ra rằng tâm lý học có thể khiến giá thị trường và giá trị cơ bản lệch nhau trong thời gian dài. Ví dụ, quan niệm “mua khi giảm” phổ biến vào cuối những năm 1990 đã thúc đẩy các quyết định đầu tư dựa trên cảm xúc hơn là phân tích lý trí, làm trầm trọng thêm các biến động thị trường.

Tài chính hành vi có thể thay thế EMH?

Mặc dù tài chính hành vi cung cấp những giải thích thuyết phục về các bất thường thị trường, nó vẫn chưa đưa ra một mô hình dự đoán đáng tin cậy để thay thế EMH. Các nhà hành vi học có thể mô tả các điểm chuyển quan trọng của thị trường, nhưng họ không thể xác định chính xác khi nào thị trường đạt đỉnh hay chạm đáy. Điều này khiến tài chính hành vi hữu ích hơn trong việc phân tích hồi cứu, thay vì cung cấp chiến lược đầu tư vượt trội.

Lời khuyên cho nhà đầu tư

Để tránh bị chi phối bởi các thiên kiến tâm lý, nhà đầu tư cần:

• Hiểu rõ vị thế của mình: Đánh giá chính xác năng lực tài chính và mức độ rủi ro có thể chấp nhận. Tránh duy trì các vị thế đầu tư quá lớn, đặc biệt nếu chúng có thể gây căng thẳng tài chính, ảnh hưởng đến chất lượng cuộc sống hàng ngày.
• Đa dạng hóa danh mục đầu tư: Giảm thiểu rủi ro bằng cách đầu tư vào nhiều loại tài sản và lĩnh vực khác nhau, tránh tập trung vào các khoản đầu tư quen thuộc hoặc chạy theo đám đông.
• Kiểm soát cảm xúc: Nhận thức và hạn chế các quyết định dựa trên cảm xúc như sợ hãi hoặc phấn khích. Hãy dựa vào phân tích cơ bản và dữ liệu thay vì cảm giác hoặc xu hướng thị trường nhất thời.
• Chấp nhận cắt lỗ đúng lúc: Xác định mức lỗ tối đa chấp nhận được trước khi đầu tư và tuân thủ kế hoạch, tránh giữ các khoản thua lỗ quá lâu với hy vọng không thực tế.

Những điểm chính cần nhớ

• Thị trường không hoàn toàn hiệu quả: EMH không giải thích được các bất thường do hành vi phi lý của nhà đầu tư, như bong bóng tài sản hay suy thoái.
• Tâm lý học chi phối thị trường: Sợ thua lỗ, hành vi bầy đàn, và tự tin thái quá là những yếu tố khiến giá thị trường lệch khỏi giá trị thực.
• Tài chính hành vi giúp nhận diện sai lầm: Hiểu các thiên kiến giúp nhà đầu tư đưa ra quyết định lý trí hơn, nhưng không đảm bảo đánh bại thị trường.
• Quản lý rủi ro là chìa khóa: Duy trì vị thế đầu tư hợp lý và đa dạng hóa danh mục giúp bảo vệ tài sản và sức khỏe tinh thần, tránh tác động tiêu cực đến cuộc sống.

Kết luận

Thị trường tài chính không hoàn toàn hiệu quả như EMH mô tả, vì các yếu tố tâm lý và thiên kiến nhận thức của nhà đầu tư thường dẫn đến các quyết định phi lý, tạo ra sự chênh lệch giữa giá thị trường và giá trị thực. Tài chính hành vi cung cấp một góc nhìn sâu sắc về cách cảm xúc và thiên kiến ảnh hưởng đến thị trường, nhưng nó chưa mang lại giải pháp để tận dụng những bất thường này một cách nhất quán. Đối với nhà đầu tư, hiểu biết về tài chính hành vi không chỉ giúp nhận diện các sai lầm tiềm ẩn mà còn rèn luyện tư duy để đưa ra quyết định đầu tư lý trí hơn, đồng thời duy trì vị thế tài chính phù hợp để bảo vệ chất lượng cuộc sống.

Nguồn tham khảo: investopedia